Regionaal Landschap Brabantse Kouters, gemeenten Asse, Meise, Merchtem, Wemmel, Grimbergen, stad Vilvoorde en Plantentuin Meise zullen de komende drie jaar werken aan een klimaatrobuuster landschap in de Groene Noordrand. Met de verkregen subsidie van Vlaanderen maken we water op een duurzame manier beschikbaar voor landbouw en natuur door doelgerichte terreinacties. Een beloning voor jaren visie- en studiewerk.
Vlaanderen beter beschermen tegen droogte en wateroverlast, waarbij de drainagelandschappen evolueren naar waterlandschappen die water vasthouden zonder overlast te creëren. Dat is het doel van de Water-Land-Schapsprojecten. Zo maken we het landschap, de landbouw en de natuur beter bestand tegen de gevolgen van klimaatverandering en verzekeren we zo een duurzame toekomst. De projecten creëren ook kansen voor meer biodiversiteit.
Onze lokale coalitie Klimaatrobuuste Groene Noordrand ontvangt 1,268 miljoen euro, een tiende van het totale budget in Vlaanderen. Vlaanderen gebruikt hiervoor de middelen van de Blue Deal, afkomstig van het relanceplan ‘Vlaamse Veerkracht’. Onze partners cofinancieren de projecten voor een totaal van 317.000 euro. Samen zorgt dit voor een budget van 1,58 miljoen waarmee we de volgende jaren in de Groene Noordrand aan de slag gaan.
Dubbele focus
De aandacht ligt op de droogte- en wateruitdagingen in de Maalbeek-, Amelvonnebeek- en Tangebeekvallei en op hun aanliggende kouters. We bereiken het klimaatrobuuster landschap door oplossingen te zoeken op landbouw- en valleiniveau.
In de landbouw op de hogergelegen kouters kijken we naar watergebruik- en opslag en duurzaam bodemgebruik. Een gezonde bodem met voldoende structuur blijft voldoende vochtig bij droogte en is voldoende infiltrerend om bij overvloedige regen het water en de voedingsstoffen vast te houden. Belangrijk voor het landschap én de landbouwer.
In de lagergelegen vallei werken we niet alleen in de waterloop met structuurverhogende maatregelen. Zo zorgt een winterbedding of hermeandering voor een vertraagde afvoer en meer ruimte om te infiltreren. In daaraan grenzende gebieden krijgt het water voldoende ruimte met extra poelen, wadi, ...
Acht concrete acties staan al in de startblokken en gaan in op al deze vragen. Het Water+Land+Schap Klimaatrobuuste Groene Noordrand realiseert de visie van het Strategisch Project Groene Noordrand over landbouw en water naar het terrein.
De Amelvonnesbeek, de grootste zijbeek van de Maalbeek, stroomt van west naar oost doorheen de Plantentuin Meise. In het domein is bijna de hele zone langs deze beek risico-overstromingsgebied. De Amelvonnesbeek stroomt door een boscomplex, in een rechtgetrokken trace doorheen de graslanden ten westen van het Kasteel van Bouchout en haar vijver.
De beek krijgt opnieuw natuurlijke meanders. Door de wijziging in de loop en uitdieping van de momenteel rechtlopende Amelvonnesbeek verhoogt de waterretentie op de site. De beek wordt dubbel zo lang en kan maar liegst tien keer mer water bergen. Zo is de omgeving beter beschermd tegen wateroverlast en krijgt natte natuur meer kansen. De ruimte rondom de meanderende Amelvonnesbeek vormt een ideale ecologische uitgangspositie voor de aanplanting van vallei- en moerasbos.
De nieuwe Amelvonnesbeek werd voorgesteld op maandag 23 oktober 2023. De hermeandering van de Amelvonnesbeek is daarmee de eerste realisatie in Vlaanderen van alle projecten Water+Land+Schap die met de Blue Deal-middelen gefinancierd worden.
De P. Remekerstraat heeft al een gescheiden rioleringssysteem. Nu stroomt het regenwater via een open gracht en ondergrondse buis door een weide naar de Maalbeek. Deze gracht zal ontkoppeld worden van de ondergrondse afvoerbuis en aangesloten worden op een nieuw te creëren wadi in het weiland. De ondergrondse buis wordt verwijderd tijdens deze inrichtingswerken.
De wadi laat het regenwater vertraagd in de bodem infiltreren. In het weiland zal een natte natuur ontwikkelen. Dit komt de biodiversiteit ten goede in de buurt van het natuurreservaat Beverbos. Door deze extra buffer wordt bovendien de druk op de Maalbeek en haar zijbeken bij hoge debieten getemperd.
Bij hoog debiet moet ook hier de druk op de Amelvonebeek en haar zijbeek verlaagd worden. Een knijpconstructie ter hoogte van de Brusselsesteenweg in combinatie met enkele kleinere tussenschotten stroomopwaarts vertraagt het water en laat het lokaal infiltreren. Zo kan er bijkomende natte natuur in de vallei ontwikkelen.
Tussen de Tommenmolenstraat en de Maalbeek, ter hoogte van Hof te Poddegem, is de bodem gecompacteerd, halfverhard en vervuild met puinafval. Hierdoor kan het terrein haar waterbergende en -infiltrerende functie niet opnemen, wat de druk op overstroombare gebieden verhoogt. Deze gebieden zijn vaak bebouwd, waarbij het water dus voor schade en overlast zorgt. De bufferbekkens stroomopwaart van de Maalbeek, erosiemaatregelen en de afkoppeling van het regenwater volstaan niet. Overal langs de Maalbeek moet meer ruimte voor waterbuffering gecreëerd worden.
De sanering van de inerte stortmaterialen laat toe om een zomer- en winterbedding te maken. Het nieuwe profiel van de waterloop zal geleidelijk oplopen van de oever naar de Tommenmolenstraat en variëren in hellingsgraad. Deze natuurlijke oevers en de winterbedding geven ruimte voor waterbuffering en biedt kansen voor de verdere ontwikkeling van natte natuur. Dit verhoogt de biodiversiteit in en langs de beek.
De hele valleibodem wordt in zijn oorspronkelijke toestand hersteld met het typische valleibos, de daarbij horende kwelrijke natte hooilanden en een positieve bijdrage aan het grond- en oppervlaktewater.
De Kaarlijbeek of Lieveherenbeek komt de Plantentuin Meise binnen in het noorden, naast de omheiningsmuur van de Pastorietuin van Meise in de August Van Doorslaerlaan. Sinds de 19de eeuw is de Kaarlijbeek of Lieveherenbeek volledig ingebuisd tot aan haar monding in de Amelvonnebeek, ook in de Plantentuin.
Plantentuin Meise en de waterloopbeheerder Provincie Vlaams-Brabant willen deze Kaarlijbeek opnieuw deels bovensgrond brengen en laten meanderen. Door de loop te verleggen kunnen bestaande boommassieven worden ontzien.
De beek zal bovendien uitmonden in de lagergelegen Orangerievijver. Zo zorgt ze voor een regelmatige extra watertoevoer en wordt er extra waterbuffering binnen de Plantentuin gecreëerd.
Parallel met deze actie wordt samen met Aquafin onderzocht hoe de regenwaterafvoer bij een ontkoppeling van de Tuinwijk in Meise kan worden aangesloten op deze waterloop. Het regenwater van de huizen kan de beek dan bijkomend voeden en helpen om het water en de natte natuur in Plantentuin Meise te creëren.
Den Diepen Boomgaard is een sociaal en duurzaam project, respect voor mens en milieu staan er centraal. De groenten worden er biologisch geteeld volgens een milieuvriendelijke productiemethode. Liggend in de vallei van de Maalbeek heeft deze maatwerkplaats ook extra aandacht voor landschappelijke integratie en willen ze de natuurwaarden op de plek verhogen.
Den Diepen Boomgaard werkt al aan een gezonde bodem en gaat spaarzaam om met water. Langs de velden ligt een recent water- en irrigatiesysteem met aftappunten langsheen de velden. De twee bestaande regenwaterputten dekken het nodige watergebruik onvoldoende. Extra regenwaterputten kunnen het water van de nabijgelegen daken, zoals de Liermolen, opvangen. Later worden deze regenwaterputten aangesloten op het bestaande water- en irrigatiesysteem.
Een nog gerichter gecontroleerd watergebruik en extra waterbuffering zullen de landbouw hier nog klimaatrobuuste maken. Extra aanplantingen met autochtoon en inheems plantgoed zullen de biodiversiteit en de landschappelijke indeling versterken.
Het herdenken van een teelt- en productiewijze naar een klimaatadaptieve landbouw is de basis voor dit project. De private eigenaar wil een agrarisch model-ecosyteem ontwikkelen. Hij wil een concrete invulling geven aan toekomstige uitdagingen die zich stellen.
De akker op de Priesterlindekouter is 80 are groot en werd voordien gebruikt voor teelten als maïs of monocultuurgewassen.
In het begin wordt er volop gewerkt aan de verbetering van de bodem en haar structuur. Luzerneteelten verbetert de bodemstructuur en het vasthouden van water op de bodem. Ook aan de erosieproblematiek wordt gewerkt. Een jaarlijks analyse van een grondstaal moet de voorspelde verbetering van de bodem helpen inschatten.
Via de aanleg van swales en een poel en door het gebruik van reservoirs moet de waterhuishouding verbeteren.
Tot slot worden voedselproducerende bomen en bessenstruiken aangelegd.
Met deze instrumentenkoffer wil Regionaal Landschap Brabantse Kouters samen met de gemeenten Asse, Merchtem, Wemmel, Meise, Grimbergen en de stad Vilvoorde gezamenlijk werken aan de stimulering van een duurzame, klimaatadaptieve landbouw met aangepaste teelten, technieken, landschaps- en waterbeheer.
Met deze voorbeeldacties willen de betrokken partners ook anderen inspireren om ook terreinacties op langere termijn te genereren en zo bij te dragen tot een Klimaatrobuuste Groene Noordrand.
Van bron tot monding en valleibreed vormt water de drijvende kracht voor beslissingen en ontwikkelingen in een weerbaar landschap. Vanaf januari 2024 timmeren onze Blue Deal-coördinatoren bij de Regionale Landschappen mee aan een Vlaams weerbaar waterland.
